در بیان انسان کامل

نخستين چيزى كه خدا آفريد، نور بود -- أوَّلُ ما خَلقَ اللّهُ نُور
نخستين چيزى كه خدا آفريد، عقل بود -- أوَّلُ ما خَلَقَ اللّهُ العقَلُ
نخستين چيزى كه خدا بيافريد، نور من بود -- أول ما خلق الله روحي

از امام علی علیه السلام درباره نخستين آفريده‌ی خدا سؤال شد ایشان پاسخ دادند: «نور را آفريد»
«و قد سئلَ عَن أوَّلِ ما خَلقَ اللّهُ: خَلقَ النُّورَ»

نسبت امیرالمومنین علی علیه السلام به سایر مخلوقات مثل نسبت معقولات-سطح نور- است به محسوسات -سطح نادانی و تاریکی- که جای تأمل دارد.

سر لوحه دین شناختن اوست، -- أَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ
و درست شناختن او، باور داشتن او، -- وَ كَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِیقُ بِهِ
و درست باور داشتن او، یگانه انگاشتن او، -- وَ كَمَالُ التَّصْدِیقِ بِهِ تَوْحِیدُهُ
و یگانه انگاشتن، او را بسزا اطاعت نمودن، -- وَ كَمَالُ تَوْحِیدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ
و بسزا طاعت نمودن او، صفتها را از او زدودن، -- وَ كَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْی الصِّفَاتِ عَنْهُ
چه هر صفتى گواه است كه با موصوف دو تاست و هر موصوف نشان دهد كه از صفت جداست، -- لِشَهَادَةِ كُلِّ صِفَةٍ أَنَّهَا غَیرُ الْمَوْصُوفِ وَ شَهَادَةِ كُلِّ مَوْصُوفٍ أَنَّهُ غَیرُ الصِّفَةِ،
پس هر كه پاك خداى را با صفتى همراه داند او را با قرینى پیوسته، -- فَمَنْ وَصَفَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَقَدْ قَرَنَهُ
و آن كه با قرینش پیوندد، دوتایش دانسته، -- وَ مَنْ قَرَنَهُ فَقَدْ ثَنَّاهُ
و آن كه دوتایش خواند، جزء جزءاش داند، -- وَ مَنْ ثَنَّاهُ فَقَدْ جَزَّأَهُ
و آن كه او را جزء جزء داند، او را نداند،-- وَ مَنْ جَزَّأَهُ فَقَدْ جَهِلَهُ
و آن كه او را نداند در جهتش نشاند، -- وَ مَنْ جَهِلَهُ فَقَدْ أَشَارَ إِلَیهِ
و آن كه در جهتش نشاند، محدودش انگارد، -- وَ مَنْ أَشَارَ إِلَیهِ فَقَدْ حَدَّهُ
و آن كه محدودش انگارد، معدودش شمارد. -- وَ مَنْ حَدَّهُ فَقَدْ عَدَّهُ.
و آن كه گوید در كجاست در چیزیش در آرد، -- وَ مَنْ قَالَ فِیمَ فَقَدْ ضَمَّنَهُ
و آن كه گوید فراز چه چیزى است دیگر جایها را از او خالى دارد. -- وَ مَنْ قَالَ عَلَامَ فَقَدْ أَخْلَى مِنْهُ.
بوده و هست، از نیست به هستى در نیامده است. -- كَائِنٌ لَا عَنْ حَدَثٍ مَوْجُودٌ لَا عَنْ عَدَمٍ
با هر چیز هست، و همنشین و یار آن نیست، و چیزى نیست كه از او تهى است. -- مَعَ كُلِّ شَیءٍ لَا بِمُقَارَنَةٍ وَ غَیرُ كُلِّ شَیءٍ لَا بِمُزَایلَةٍ،
هر چه خواهد پدید آرد، و نیازى به جنبش و وسیلت ندارد. -- فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ
از ازل بیناست و تا به ابد یكتاست، . وَ الْآلَةِ بَصِیرٌ إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَیهِ مِنْ خَلْقِهِ،
دمسازى نداشته است تا از آن جدا افتد -- مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَكَنَ یسْتَأْنِسُ بِهِ
و بترسد كه تنهاست -- وَ لَا یسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ.