لوح زمرد هرمس و ارتباط آن با ای‌جینگ و قرآن
لوح زمرد هرمس تریسمجیستوس سنگ نوشته‌هایی از هرمس یا همان ادریس نبی در فرهنگ اسلامی است که در بابل یا بین النهرین امروزی(بخش ترکیه‌ی آن) یافت شده و به بیان حقایق آفرینش، تعالی و کیمیاگری(رشد آگاهی، تبدیل خاک و مس وجود به زر و طلا، و رسیدن به کمال) پرداخته است.<br>تریسمجیستوس یا ترایسبورن به معنای سه بار متولد شده است که افسانه‌های زیادی در موردش نقل شده اما معقول ترینش را می‌توان آگاه به سه سطح آفرینش دانست که می‌تواند همان ملک، ملکوت و جبروت در حکمت اسلامی باشد.<br>برخی هرمس را از مغان و بزرگان ایران باستان، و برخی نیز او را استاد استادان، استاد اعظم و بزرگترین مغ می‌دانند.جابر بن حیان پدر علم شیمی و اسحاق نیوتن فیزیکدان پیشگامان ترجمه‌ی لوح زمرد هرمساولین و مشهورترین نمونه‌ی ترجمه شده‌ی لوح زمرد مربوط به جابر بن حیان پدر علم شیمی و شاگرد امام جعفر صادق(علیه السلام) که در جلد دوم کتاب «اسطقس الاس علی رأی الفلاسفه» آورده شده است.<br>نمونه‌ای از ترجمه‌ی اسحاق نیوتن از لوح زمرد نیز ارائه شده که به عنوان اولین برگردان‌های لوح زمرد به انگلیسی شناخته می‌شود که متنی دقیق است و نشان از نگاه عمیق و عرفانی این فیزیکدان انگلیسی دارد.<br>ارتباط اسحاق نیوتن (فیزیکدان، عارف و فیلسوف) با لوح زمرد مانند ارتباط هم دوره‌ی او لایبنیتس(ریاضی‌دان، حکیم و فیلسوف) با ای جینگ جالب و قابل تأمل است.<br>متن انگلیسی نیز ارائه شده تا شاید شما نیز خود بخواهید در متن ترجمه نشده تأمل کنید.
مفهوم کمال
مفهومی که در دو سطر پایانی ترجمه‌ی جابربن حیان به آن اشاره شده<br><em>«با نیرویی نیرومند از زمین به آسمان توان رفت<br>و اینگونه بر بالا و پایین تسلط یافت»</em><br><br>و همچنین این بخش از لوح زمرد، ترجمه‌ی اسحاق نیوتن:<br>۸- او از زمین به آسمان رفته و از آسمان به زمین می‌آید و (اینگونه) دارای نیروی همه‌ی چیزهای برتر و پست می‌شود.<br>۹- اینگونه دارای شکوه و درخشش همه‌ی جهان، و به دور از تمام تاریکی‌ها می‌شوید.<br><br>مفهومی است که در مفاهیم ادیان ابراهیمی مثل اسلام و همچنین سایر کتاب‌ها و ادیان آسمانی مثل ای جینگ به آن پرداخته شده و نمونه‌ای از آن از قول عارف قرن هفتم عزیز الدین نسفی آورده شده است:<br><br><strong>بخشی از کتاب انسان کامل: </strong>بدان که در عالم کبیر سه سموات و سه ارض است یکی سموات و ارض خاصّ در عالم جبروت است و یکی سموات و ارض خاصّ در عالم ملکوت است و یکی سموات و ارض خاصّ در عالم ملک است «تنزیلاً ممّن خلق الارض و السموات العلی»: این سموات و ارض اوّل‌اند. «الرحمن علی العرش استوی» این سموات و ارض دوّم‌اند. «له ما فی السموات و ما فی الارض و ما بینهما» این سموات و ارض سوّم‌اند. «و ما تحت الثری»: ثری عبارت از مزاج است و در تحت مزاج عالم مرکّبات است. و در مرکّبات هم سه سموات و سه ارض است؛ جمله شش میشوند. «هو الذی خلق السموات و الارض فی ستّۀ ایّام». یوم عبارت از مرتبه است، یعنی «در شش مرتبه بیافریدیم». «ثمّ استوی علی العرش» ثمّ بر تر آن است، یعنی بعد ازین شش مرتبه بر عرش مستوی شد. مراد ازین انسان کامل است که در نزول از سه سموات و سه ارض بگذشت، و در عروج از سه سموات و سه ارض بگذشت، آنگاه بر عرش مستوی شد؛ یعنی از عقل اوّل بیامد، و باز بعقل اوّل رسید، و دایره تمام کرد. و عقل اوّل بر عرش مستوی است، وی هم بر عرش مستوی شد. و تفسیر این آیه باین آیۀ دیگر میکند که میآید: «يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ ( مِمَّا تَعُدُّونَ)».<br><br>
ای جینگ، قرآن، لوح زمرد هرمس و کمال
<strong>قرآن و عرفان اسلامی: </strong>در توضیحات عزیزالدین نسفی و مصداق‌هایی قرآنی آورده شده از ایشان نیز این فرآیند دایره وار از بالا به پایین آمدن، و حرکت از پایین به بالا و پیمودن شش‌سطح یا شش مرتبه‌ی آفرینش به منظور بازگشتن به اصل خویش مشهود بود که ارتباط شش سطح آفرینش، پیمودن مسیر از پایین به بالا و رسیدن به کمال به معنی برتری یافتن انسان از این شش سطح را می‌توان دید.<br data-pasted="true"><strong>لوح زمرد: </strong>این مفهوم در ترجمه‌ی نیوتون از لوح زمرد که در بالا به آن اشاره شد به وضوح دیده می‌شود.(۸- او از زمین به آسمان رفته و از آسمان به زمین می‌آید و (اینگونه) دارای نیروی همه‌ی چیزهای برتر و پست می‌شود. ۹- اینگونه دارای شکوه و درخشش همه‌ی جهان، و به دور از تمام تاریکی‌ها می‌شوید)<br><strong>ای جینگ: </strong>در ای جینگ، شش خطی شش سطح را نشان می‌دهد و از پایین به بالا ساخته شده است. این همان فرآیند رشد و حرکت از زمین به سمت آتش (نور اولیه‌ای که خلقت از آن آغاز شده) است. این فرآیند در رشد فردی به معنای جدا شدن از آنچه که نیستیم، یعنی فاصله گرفتن از افکار، احساسات و خیالاتی است که به زمین یا بدن تعلق دارند، و یافتن یا مستقر شدن در حقیقت خود است.<br>در واقع، با استفاده از ای جینگ و شناخت مفاهیم کلی و جزئی آن، ما سعی در شناخت زندگی همانطور که هست، درک نگاه و رفتار هماهنگ در هر وضعیت درونی یا بیرونی زندگی و چگونگی پیمودن مسیر رشد هستیم تا از آسیب یا ناهماهنگی با جریان زندگی دور شویم و به هماهنگی با حقیقت خود (آتش، گوهر ذات، جام جهان نما و ...) نزدیک‌تر شویم.
مفهوم تزکیه
همچنین مفهومی که در بخش زیر از لوح زمرد آمده<br><em>«جدا کن زمین را از آتش، زمخت و ناخالص را از نازک و نرم، به زیبایی و با تلاشی بزرگ(جدی و بسیار). با نیرویی نیرومند از زمین به آسمان توان رفت»</em> - جابربن حیان<br>می‌تواند هم معنی با آیات زیر باشد:<br><br><strong data-pasted="true">آیه‌ی ۹ سوره‌ی شمس:</strong><br>قطعا هر كس آن را پاك گردانيد رستگار شد.<br>قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿۹﴾<br>و هر كه آلوده‌اش ساخت قطعا درباخت.<br>وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا﴿۱۰﴾<br><br><strong>آیه‌ی ۱۴ سوره‌ی اعلی:</strong><br>قطعا هر كس پاكى پيشه كرد، رستگار شد.<br>قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَكَّىٰ﴿۱۴﴾<br>[و هم چنين هر كسى كه] نام پروردگار خود را ياد كرد و نماز گزارد<br>وَذَكَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ ﴿15﴾<br><br><br><strong>تزکیه از ماده «زـ ک ـ و» </strong>و در لغت به معنای استوار ساختن و دور کردن شئ از عیب و کاستی و ایجاد رشد، برکت و طهارت در آن یا به معنای دور دانستن شئ از عیوب و گواهی به پاکی و طهارت آن است.<br>تفاوت تزکیه با تطهیر و تهذیب در این است که در تطهیر دستیابی به «طهارت» در برابر «رجس» و در تزکیه کنار زدن آنچه باید کنار گذاشته شود و در تهذیب، حاصل شدن صلاح و خلوص، مورد نظر است.<br>تزکیه به صورتهای گوناگون بیش از ۲۰ بار در قرآن به کار رفته و افزون بر آن از واژه‌ها و موضوعات دیگر مرتبط با تزکیه نیز استفاده شده است. توضیح واژه‌ی تزکیه برگرفته از توضیحات بخش دانشنامه‌ی اسلامی در سایت آبادیس است.
متن عربی ترجمه‌ی جابر بن حیان از لوح زمرد هرمس(۱۰۰ش یا ۱۹۴ش)
حقا يقينا لا شك فيه<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">إن الأعلى من الأسفل والأسفل من الأعلى<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">عمل العجائب من واحد كما كانت الأشياء كلها من واحد<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">وأبوه الشمس وأمه القمر<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">حملته الأرض في بطنها وغذته الريح في بطنها<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">نار صارت أرضا<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">اغذوا الأرض من اللطيف<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">بقوة القوى يصعد من الأرض إلى السماء<br style="color: rgb(249, 250, 251); font-family: quote-cjk-patch, Inter, system-ui, -apple-system, BlinkMacSystemFont, "Segoe UI", Roboto, Oxygen, Ubuntu, Cantarell, "Open Sans", "Helvetica Neue", sans-serif; font-size: 16px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: rgb(21, 21, 23); text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;">فيكون مسلطا على الأعلى والأسفل<br><br>[جابر بن حیان -اسطقس الاس علی رای الفلاسفه. جلد دوم ]
متن انگلیسی ترجمه اسحاق نیوتن از لوح زمرد هرمس(۱۶۸۰ میلادی)
<ul><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">Tis true without lying, certain & most true.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">That wch is below is like that wch is above & that wch is above is like yt wch is below to do ye miracles of one only thing.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">And as all things have been & arose from one by ye mediation of one: so all things have their birth from this one thing by adaptation.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">The Sun is its father, the moon its mother,</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">the wind hath carried it in its belly, the earth its nourse.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">The father of all perfection in ye whole world is here.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">Its force or power is entire if it be converted into earth.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">7a) Seperate thou ye earth from ye fire, ye subtile from the gross sweetly wth great indoustry.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">It ascends from ye earth to ye heaven & again it desends to ye earth and receives ye force of things superior & inferior.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">By this means you shall have ye glory of ye whole world & thereby all obscurity shall fly from you.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">Its force is above all force. ffor it vanquishes every subtile thing & penetrates every solid thing.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">11a) So was ye world created.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">From this are & do come admirable adaptaions whereof ye means (Or process) is here in this.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">Hence I am called Hermes Trismegist, having the three parts of ye philosophy of ye whole world.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">That wch I have said of ye operation of ye Sun is accomplished & ended.</div></li><li><div style="direction: ltr; text-align: left;">[Dobbs 1988: 183-4.]</div></li></ul>